MJUE SIMBA KWA UNDANI

Wengi wetu wakisikia neno Simba huwa kuna picha flani kwa haraka inajengeka akilini mwao. Kwa wakazi wa Afrika mashariki, hasa wapenzi wa Mpira wa miguu , hasa hasa Tanzania picha ya kwanza ni ya simba yule wa msimbazi  (Timu kubwa ya mpira ijulikanayo kwa jina hilo). Lakini kwa wengine jina au neno hilo lina maanisha mnyama mkubwa na hatari . kwa leo mnyama huyo ndie nnayemleta kwako katika uchambuzi yakinifu.

Simba ambaye jina lake la kisayansi ni Panthera leo ni mnyama mkubwa kwanye kundi la wanyama wala nyama wa familia ya felidae katika ngeli ya mamalia.  Kwa maana hii  ni kwamba simba ni mnyama ambaye hufanana na paka mkubwa.

Siku hizi simba wanapatikana Afrika na hasa hasa ile ya kusini mwa jangwa la Sahara.

Zamani katika bara ya Asia Simba walipatikana kati ya Uturuki na Bangladesh lakini inakadiliwa kuwa ni simba 300 pekee waliobaki katika hifadhi  huko Gujarat nchini Uhindi. Kulikuwa na aina  nyingine za simba waliopatikana Ulaya na pia Afrika ya kaskazini lakini zote zimekwisha kwa sababu nyingi ikiwemo  kuwindwa vikali.

Kwa kwawida chakula chao ni nyama ambayo inapatikana kwa kuwinda wanyama wengine hasa wala majani. Tofauti na paka wengine, simba huishi katika makundi na huwinda katika vikundi vyenye simba  10-20. Kila kundi lina eneo lake na hulitetea eneo hilo dhidi ya simba wengine.

Simba dume huweza kufikia urefu wa mwili wake wote sentimita 170 hadi 250, kimo cha mabegani ni sentimita 120. Ambapo  anaweza kufikisha  uzito wa kilogramu 225.

Simba jike huwa na umbo dogo ukilinganisha na lile la dume akiwa na urefu wa sentimita140 hadi 175, kimo cha mabegani cha sentimita 100 na uzito wa kg 150.

Dume na jike hutofautishwa kirahisi kutokana na manyoya marefu ya shingoni mwa simba dume ilhali jike hana. Miongoni mwa jamii ya paka, simba ndio pekee wenye tofauti ya moja kwa moja ya muonekano baina ya dume na jike. Simba dume na simba jike huonekana tofauti kabisa. Pia wana kazi tofauti wanazofanya katika makundi yao. Kwa mfano, simba jike, wawindaji, hawana nywele kichwani kama ilivyo kwa simba dume. Huonekana kumzuia simba jike wakati anapokuwa ananyatia mnyama na kusababisha joto zaidi wakati wa kukimbiza windo lake. Rangi ya nywele za simba dume ni tofauti, kuanzia ile kama ya dhahabu mpaka nyeusi, na mara nyingi huwa nyeusi zaidi kadiri simba anavyozeeka.

Uzazi wa simba huanza pale Jike anapofikia umri wa miaka 2-3. Baada ya kuwa mjamzito kwa miezi 3 na nusu  anazaa simba wadogo 2 hadi 3. Wakati mwingine idadi hii inaweza kuongezeka  hadi kufikia 6 lakini wanaozidi 3 kwa kawaida wanakufa mapema. Wakati wa kujamiana, dume hutoa shahawa mara 20 mpaka 40 kwa siku kadhaa.

Wengi wa simba jike huanza kuzaa wakiwa na miaka minne. Simba hawajamiani katika kipindi maalumu cha mwaka, Kama ilivyo kwa paka wengine, uume wa simba una kama miiba iliyogeukia nyuma. Wakati wa kuutoa, miiba hiyo hukwangua kuta za uke na kusababisha kuachiwa kwa yai. Akiwa kwenye joto, simba jike huweza kujamiana na zaidi ya dume mmojana mjamiiano huu unaweza kuchukua siku kadhaa, wenza hao hujamiana mara ishirini mpaka arobaini kwa siku na mara nyingi hata huahirisha kula. Simba huzaliana vizuri kwenye hifadhi.

Simba jike hubeba ujauzito kwa siku 110, mara nyingi mbali na lilipo kundi lake. Mara nyingi huwinda peke yake wakati watoto bado hawajiwezi, watoto hawa huzaliwa wakiwa hawaoni, mpaka baada ya wiki moja.

Huwa na uzito wa kg 1.2 mpaka 2.1 wakati wa kuzaliwa na huweza kuanza kutambaa baada ya siku moja mpaka mbili na kuweza kutembea nje baada ya majuma matatu. Simba jike huyo huwahamisha watoto wake mara kadhaa kwa mwezi, kwa kuwabeba mmojammoja kwa shingo zao, ili kuzuia harufu kujijenga kwenye malazi yao na hivyo kuvuta wanyama wengine wala nyama ambao pengine wangeweza kuwadhuru watoto.

Karibu miaka 10,000 iliyopita, simba walikuwa ndio wanyama wa nchi kavu waliotawanyika zaidi baada ya binadamu. Walipatikana hasa Afrika, Mashariki mwa Ulaya mpaka Asia, na Amerika kuanzia Yukon mpaka Peru.

Simba huishi kwa wastani wa miaka 10-14 msituni, huku katika hifadhi huweza hata kufika zaidi ya miaka 20. Msituni, simba dume ni mara chache kuishi zaidi ya miaka kumi, sababu ya majeraha wanayoyapata kwa kupigana na dume wengine mara kwa mara. Hupatikana sana katika savanna na nyika, ingawa pia huweza kukaa kwenye nyika na vichaka.

Simba, tofauti na paka wengine, huweza kuchangamana kwa urahisi. Kundi la simba hujumuisha simba jike ndugu kadhaa na watoto na idadi ndogo ya simba dume wakubwa. Kundi la simba jike huwinda pamoja, hasa huwinda wanyama wenye kwato. Simba huwinda wenyewe japo mara kadhaa huonekana wakila mizoga. Wakati simba kwa kawaida hawawindwi na binadamu, wachache wam

eripotiwa kumla na hivyo kumwinda.

Simba ni miongoni mwa spishi iliyo hatarini kutoweka, na kuonekana kupungua kutoka kwa asilimia 30 mpaka hivi sasa kwa asilimia 50. Japo sababu kubwa ya kupungua huku haijulikani, kupungua kwa uoto na mwingiliano na binadamu imekuwa kama sababu kubwa za kupungua kwao. Tangu enzi za ngome ya Roma, simba wamekuwa spishi kuu inayotafutwa kwa ajili ya maonesho kwenye [zoo] duniani, hasa tangu mwishoni mwa karne ya 18.  Simba wapatikanao asia Asia ndio walio athilika sana na suala hilo.

Kati ya wanyama wote wa jamii ya paka, simba ndiyo mrefu (mabegani), na ndio wa pili kwa uzito baada ya tiger. Kwa miguu yake yenye nguvu, taya imara, na meno yake chonge yenye urefu wa sm 8, simba anaweza akamwangusha na kumuua myama mkubwa. Fuvu la kichwa la simba linafanana sana na lile la tiger, hivyo tofauti ya taya zao za chini ndio pekee hutumika kuwatofautisha.

Mifupa ya simba wa  kale zaidi ilipatikana Laetoli, Tanzania, na ni la karibu miaka milioni 3.5 iliyopita. Wanasayansi kadhaa waliita mabaki haya Panthera leo. Rekodi hizi hazijathibitishwa sana na kinachoweza kusemwa ni kuwa zinakaribiana na zile za Panthera. Panthera aliyethibitishwa ni yule wa miaka milioni 2 iliyopita.

Aina nyingine zilizokaribia Panthera ni: tiger, jaguar na chui. Tafiti za maumbo na chembe za uhai zinaonesha kuwa tiger ndio alikuwa aina ya kwanza kutokea miongoni mwa aina myingine hizi. Miaka milioni 1.9 iliyopita jaguar alijitokeza, ambaye kutoka kwake ndiyo tunapata chui na simba. Simba na chui walitengana kamili miaka milioni 1.25 iliyopita.

Panthera leo alijitokeza Afrika miaka milioni 1.8 iliyopita, kabla ya kusambaa Afrika kwenye ukanda wa Holarctic. Kwa mara ya kwanza ilionekana Ulaya miaka 700,000 na huko Amerika miaka 300,000 iliyopita.

Rangi ya simba hubadilika kutoka rangi ya manjano mpaka njano, nyekundu na kahawia ya kukoza. Sehemu za chini huwa na rangi angavu na kishungi cha mkia wake ni cheusi. Watoto wa simba huzaliwa na madoa meusi mwilini mwao, kama vile wale wa chui. Japokuwa madoa haya hupotea taratibu wakati wakikua, baadhi ya madoa haya huendelea kuonekana miguuni na sehemu za chini za mwili, hasa kwa simba jike..

Simba hutumia muda wao mwingi wa siku kupumzika kwa takriban saa 20 kwa siku. Japokuwa wanaweza kuamka muda wowote, lakini usiku mpaka mapambazuko hutumiwa kwa kuwinda. Hutumia wastani wa saa mbili kwa siku kutembea na dakika 50 kula. simba wana meno makali sana, lakini mawindo yake daima huuwawa kwa kunyogwa.

Simba ni wanyama wenye nguvu ambao mara zote huwinda kwa makundi na kumkazania windo walilochagua. Na huweza kufikia mwendokasi wa kilomita 81 kwa saa, wanaweza kufanya hivyo kwa mwendo mfupi tu na inawapasa kuwa karibu na mawindo kabla ya kuanza shambulio. Hufanya uwindaji sana nyakati za usiku. Humnyatia adui mpaka pale wamekaribia kwa walau mita 30 au pungufu. Kisha kukaribia huchagua mnyama aliye karibu. Shambulio huwa fupi na la nguvu; hujaribu kumkamata kwa kumkurupusha kwa kasi na kisha kumrukia. 

 

Mnyama huyo daima huuawa kwa kunyongwa. Mara kadhaa pia huweza kuuawa kwa kuzibwa mdomo na pua zake kwa taya za simba. Wanyama wadogo huuawa tu kwa kupigwa ngwala kwa mguu wa simba.

Kitoweo cha simba hujumuisha wanyama wengi wakubwa, hasa nyati, swala, pundamilia, na aina kadhaa za tandala huko India. Spishi nyingine huwindwa kutokana na upatikanaji wao.

Simba wakiwa wanawinda katika kundi kubwa wana uwezo hata wa kuangusha wanyama wakubwa lakini mara nyingi huwa hawashambulii wanyama wakubwa sana kama vile twiga kwa kuhofia kujeruhiwa pia.

Simba pia wana uwezo wa kushambulia wanyama wanaofugwa na binadamu; kwa mfano huko India ng’ombe wengi huwa chakula cha simba. Simba pia wanaweza kula wanyama wenzao wanaokula nyama kama vile chui, duma, fisi na mbwa mwitu. Pia wakati mwingine hula mizoga ya wanyama wengine waliouawa kwa majanga au na wanyama wengine, na huangalia sana mahali wapozungukazunguka tai, wakijua fika mahali walipo patakuwa na mizoga.

Simba anaweza kula mpaka kilo 30 kwa mlo mmoja; na kama hawezi kula windo lake lote, hupumzika kwa saa kadhaa na kisha kuendelea tena. Wakati wa mchana na joto kali, kundi la simba hukaa kivulini na dume mmoja au wawili kubakia kama walinzi. Simba jike anahitaji walau kg 5 za nyama kwa siku wakati dume ni kg 7.

Kwa sababu simba huwinda kwenye sehemu wazi, ambapo wanaonekana kwa urahisi na adui zake, uwindaji wa ushirikiano ndio husaidia na kufanikiwa, hasa kwa wanyama wakubwa. Ushirikiano huu husaidia pia kulinda mawindo yao kwa urahisi dhidi ya wanyama wengine, kama vile fisi, ambao mara moja hujua mzoga ulipo kwa kuangalia mahali ambapo tai wanaruka. simba dume waliopo kwenye kundi hawashiriki kwenye uwindaji mpaka tu pale wanapohitaji kuwinda wanyama wakubwa kama vile twiga au nyati. Wakati wa kuwinda kila simba jike ana nafasi ya kuwinda na kumpata mnyama, aidha kwa kunyatia na kisha kushambulia au kusogea umbali kidogo karibu na katikati mwa kundi na kumkamata mnyama huyo amwindaye kutoka kwa simba wengine.

Simba wadogo huanza huonesha tabia ya kunyatia wanyama wakiwa na miezi mitatu tu, ingawa hawashiriki kwenye uwindaji mpaka wawe na umri wa mwaka mmoja. Huanza rasmi kuwinda wakiwa na umri wa miaka miwili.